Vrouwensport

Dikke aanrader voor iedereen met interesse in vrouwensport, en eigenlijk zelfs verplichte kost voor iedereen die met jonge sportvrouwen werkt: Good for a Girl. My Life Running in a Man’s World van Lauren Fleshman.

Fleshman behoort in haar beste jaren op de 5 kilometer tot de Amerikaanse top, ze doet onder andere mee aan het WK. In het boek beschrijft ze haar hardloopcarrière vanaf het prille begin als jong meisje. Ze liep daarin tegen dingen aan waarvan ze al gauw het grotere belang zag: topsport is een mannenwereld. Haar ervaringen trekt ze dus breder – op de achterflap wordt het boek dan ook ‘part memoir, part manifesto’ genoemd.

Een deel van de thema’s van dat manifesto ken ik, en ik las ze met veel instemming: wat zegt Fleshman dat goed! Dat betreft dan vooral de eetproblemen, de fixatie op gewicht en vet, de sexualisering van het lichaam van vrouwensporters (in het hardlopen met de blote buiken en de broekjes waar je billen uitvallen), het belang van een aan westerse schoonheidseisen voldoend lichaam, de ongelijke beloning en het ‘verbod’ op zwangerschap (dan raak je je sponsoring kwijt). Met misbruik, seksueel of anders, heeft Fleshman zelf niet te maken, maar ze ziet het wel gebeuren.

Een paar dingen hiervan waren nog iets heftiger dan ik wist. Nike betaalt zijn zwangere sporters niet door, maar ze moeten wel opdraven in fotoshoots waarmee Nike dan goede sier maakt als ‘vrouwvriendelijk’ merk. Fleshman weigert zelf een keer naakt te poseren voor de reclamecampagne voor Nike’s eerste specifieke vrouwenschoen, maar ook dat was kennelijk normaal. Eetproblemen zijn alomtegenwoordig, de ene na de andere veelbelovende junior haakt daardoor af. Normaal ongesteld is bijna geen enkele vrouwelijke topper, bijna allemaal tobben ze met stressfracturen en andere blessures die met te weinig eten samenhangen.

Ook Fleshman worstel ermee. Saillant details: haar lichaamsbouw wordt vergeleken met die van Paula Radcliffe. Op internet ziet Fleshman diens gewicht staan: veel lager dan het hare. Daar gaat ze dan ook naar streven. Jaren later komt ze Radcliffe tegen. Die zegt: dat heb ik nooit gewogen! Die getallen op zo’n site zijn niet betrouwbaar, iets wat Fleshman wel weet maar op zo’n gevoelig punt niet tot zich door heeft laten dringen. Want ja, ook zij worstelt met eten en gewicht; stressfracturen kosten haar de Olympische Spelen.

Wat voor mij nieuw was, is waar jonge vrouwen doorheen gaan. Ik ben zelf een laatbloeier en sommige hobbels zijn mij daardoor bespaard gebleven. Bovendien ligt mijn focus al een tijdje op de 45+-sporter. Daardoor las ik ademloos over hoe Fleshman rond haar 12e ontdekt dat ze ineens voorbij gelopen wordt door jongens van wie ze kort daarvoor nog won. Dat het kansloos is dat ze zal blijven winnen, alleen maar omdat ze vrouw is, komt voor haar als grote teleurstelling.

Vervolgens gaat haar lichaam en dat van haar vrouwelijke mede-sporters veranderen in een richting die niet gunstig is voor sporten. Ongesteld worden is onhandig, grote borsten en brede heupen zitten in de weg – een deel knapt daarop af. Ze hebben geen flauw idee van sport-bh’s. Niemand praat daarover, uit angst verkeerd begrepen te worden in het preutse Amerika (maar ik weet niet of het hier veel beter is). En dus stoppen sommige meisjes met hardlopen – doet te veel pijn. Ondertussen veranderen jongenslichamen juist in een voor sporten gunstigere richting. Fleshman zelf krijgt pas laat borsten, maar dat is ook ingewikkeld, want ze ziet er dus niet vrouwelijk uit.

Na de middelbare school hebben opnieuw veel jonge vrouwen het moeilijk. Bijna allemaal gaan ze dan door een prestatiedip. Fleshman beschrijft dat dat komt doordat vrouwenlichamen in die tijd nog verder veranderen in een richting die ze geschikt maakt voor moederschap. In de levensfase waarin jonge mannen testosteronbommen zijn, niet kapot te krijgen, zijn jonge vrouwen oestrogeenbommen, maar dat is juist niet zo handig voor sport. Trainers hebben weinig begrip voor de ontwikkeling van hun vrouwelijke pupillen, die minder lineair is dan die van mannen. Vrouwenlichamen zijn de ‘afwijking’, mannen de norm.

Ik zou hopen dat een paar van deze thema’s voor meisjes en jonge vrouwen hier (dit is niet de VS) en nu (door de opkomst van sociale media en toch ook wat meer bewustwording en kennis) minder moeilijk zijn. Maar een ander deel is volgens mij onverminderd relevant, vooral dat van de dualiteit rond vrouwenlichamen: je moet als sportvrouw niet alleen presteren, maar ook de ‘male gaze’ behagen, door sexy, lief en mooi te zijn. Verzoen dat maar eens met elkaar…

Het maakt mij blij om nooit in het mijnenveld van de topsport verzeild te zijn geraakt, en inmiddels al veel van deze kapen voorbij. Veel, niet allemaal – want dat mannen de norm zijn, dat is leeftijdsonafhankelijk. Zo las ik laatst weer eens iets over ouder wordende sporters waarin het klakkeloos ging over de rol van testosteron. Watte?

Er moeten nog veel meer slimme en kritische vrouwen als Fleshman spreken en schrijven. Om de wereld in het algemeen en de sportwereld in het bijzonder voor meisjes en vrouwen een gezondere en veiligere plek te maken. Waar ze kunnen floreren – door met plezier hard te lopen bijvoorbeeld. Want uiteindelijk is het dat waar het Fleshman om gaat: liefde voor het lopen.

Twee jaar geleden waren Babet en ik op zoek naar een leuk filmpje om te gebruiken in onze workshop ‘Door de overgang fietsen‘. We vonden niks. We vonden eigenlijk alleen maar bloedserieuze dingen, en wat misschien leuk bedoeld was, vonden we niet grappig. We zeiden toen al tegen elkaar: kennelijk geen gelukkige combi, overgang en humor. Iets soortgelijks heb ik hier vaker gezegd over boeken voor (oudere) vrouwen: waar is de lol, wat moeten vrouwen veel, en wat een opsomming van narigheid.

Wat een verademing is dan Het grote ouwelullenboek van Jerry Goossens en Frank van Hennemondt. Het gaat erover hoe de midlife man zichzelf oud maakt, en hoe die de klok weer terug kan draaien.

Een echt mannenboek dus, over problemen als kaal worden, erectiestoornissen en de prostaat. Ook serious stuff, maar geschreven met een vlotheid en humor die me regelmatig ontzettend clichématige dingen deed denken met als strekking dat mannen wel humor hebben en vrouwen niet. Alleen de titel al!

Het effect dat de humor heeft op mij is dat ik de op zich ook weer vrij recht-toe-recht-ane maakbaarheidsboodschap met ‘fitheid’ als niet ter discussie staand hoogste ideaal veel beter pruim dan in die vrouwenboeken. In die vrouwenboeken wordt gedramd dat je meer moet bewegen en gezonder moet eten. De ouwe lullen krijgen zo’n zelfde boodschap aan de hand van het ‘Goossens/Van Hellmondt-afvalprogramma’ (knipoog naar al die naar goeroes genoemd diëten): het meeste gewicht in kilo’s val je af als je in bed blijft liggen, want dan verlies je spiermassa. Daar zit een zelfrelativering in die ik prettig vind. En dat is maar één voorbeeld – het gaat zo door. Het leest als een trein.

Ik vond het boek bovendien leerzaam. Ik ben lang niet zo ingelezen in mannenzaken als in vrouwenzaken, en zo keek ik op van de sterke samenhang tussen erectieproblemen en allerlei leefstijlfactoren. Ik wist niet dat die zo sterk was, en dat erectiestoornissen dus inderdaad, zoals de titel van het hoofdstuk erover luidt, de ‘kanarie in de kolenmijn’ zijn voor hart- en vaatziekten, met bewegen als belangrijkste remedie.

Ik had ook wel eens gehoord dat mannen een soort overgangsklachten kunnen krijgen, de penopauze, inclusief afnemende zin in seks. Ik wist niet dat dat eigenlijk ook een welvaartsziekte is: sterke samenhang met het metaboolsyndroom van te veel lichaamsvet, hoge bloeddruk, zich ontwikkelende diabetes type 2. En de afname van testosteron, maar dat is dus geen noodlot, maar een gevolg van dat syndroom. Wat zich versterkt, want je wordt zwaarder en slomer en je verliest spiermassa, en dus beweeg je nog minder enzovoort.

Waarmee dit boek iets laat zien waarmee ik het heel erg eens ben: veel van wat we zien als ‘gewone’ veroudering, is in feite voortijdige veroudering, veroorzaakt door onze leefstijl. Daarin speelt slechte voeding een rol, maar zeer zeker ook te weinig bewegen. Als je actief blijft, gaat veroudering maar heel langzaam en kun je tot op hoge leeftijd fit en sterk blijven. Wat ik van Joe Friel leerde, inmiddels al heel wat jaren geleden: wat wij om ons heen zien, is misschien gemiddelde veroudering, maar geen gewone – te zeer gekleurd door de inactiviteit van de generatie voor ons en om ons heen. Ons beeld van ouder worden is veel te negatief. Ik las dat allemaal met grote instemming.

De stap naar de boodschap ‘en dus moet je meer gaan bewegen en beter gaan eten’ gaat mij dan dus wel iets te hard, zeker als je bijvoorbeeld moet gaan rekenen aan je ‘Rested Metabolic Rate‘ of als een geïnterviewde sportvoedingsdeskundige zegt dat je ’s ochtends een ‘anabole prikkel’ nodig hebt (p, 177). Echt, ik eet nooit anabole prikkels, hoor! Dat is me te maakbaar en te analytisch allemaal, maar bovenal: er hoort wat mij betreft een oriëntatie op waarden aan vooraf te gaan. Wat wil je eigenlijk met je leven? Daarover gaat het nauwelijks. Het hoofdstuk over de ‘Is dit alles’-vraag van de typische midlifecrisis is opvallend kort en oppervlakkig en lijkt dat soort zijnsvragen eigenlijk zelfs te ontkennen en als je je ongelukkig voelt, moet je maar weer gaan bewegen.

Waar gezondheid misschien een vrij vanzelfsprekende waarde is, verschoot ik van het stukje over de wenselijkheid van de ‘blokjesbuik’ (het six pack van zichtbare buikspieren). Die wordt als ‘voor mannen van middelbare leeftijd niet per definitie buiten bereik’ beschouwd  (p. 152), maar je mag je toch echt wel afvragen waarom het zo nastrevenswaardig is, en of er niet meer is op de wereld (zie dit boek, waar ik nog heel vaak aan moet denken, het heeft me echt geïnspireerd).

Tussendoor relativeren Goossens en Van Hennemondt de vanzelfsprekendheid van de zelf-optimalisatie gelukkig wel enigszins. Een goed stuk vond ik dat waarin ze expliciet maken dat niemand ‘schuld’ heeft aan een slechte gezondheid of voedingsstatus in een maatschappij die sterk uitnodigt tot het maken van ongezonde keuzes, en waar sociaal-economische factoren maken dat veel mensen niet veel andere lol in hun leven hebben dan lekker eten (p. 119).

Tot slot viel me nog een klein ding op: ook in dit boek gaat het over NEAT, verbranding door dagelijkse beweging, dit keer veel beter uitgelegd dan in Menopocalypse. Op dat punt winnen de ouwe lullen dus ook, maar op een ander punt is de cirkel van deze recensie rond, want Menopocalypse is nou net dat ene vrouwenboek wél met humor.

Het kan dus wel. Ik zeg: op naar het ouwe-trutten-boek!

Ook al is voor mijzelf het grootste leed geleden, het thema ‘sporten in de overgang’ blijft me boeien. Vandaar dat ik onlangs Menopocalypse las – al was het alleen maar vanwege de titel.

Nouja, eigenlijk was ik voor wat mijzelf betreft benieuwd of Amanda Thebe ook in zou gaan op leven en sporten na de menopauze. Die indruk had ik gekregen op basis van haar tweets. Dat is echter nauwelijks het geval: het gaat vooral over de overgang zelf.

Een andere verwachting, die op basis van de titel, werd wel ingelost: de humor. Dat is een van de redenen waarom het in grote lijnen misschien wel het beste ‘overgangsboek’ dat ik ken, want het is mij en anderen al eens opgevallen dat de combinatie van humor en overgang zeldzaam is. 

De andere reden is dat het ook inhoudelijk een goed boek is. Had ik dit maar tien jaar geleden gelezen. Een boel van wat erin staat, heb ik moeizaam moeten bevechten, uitvinden, oppikken en stukje-bij-beetje geleerd, veelal te laat. Belangrijkste daarvan is dat het niet zozeer het dalen van de geslachtshormonen is dat rechtstreeks allerlei problemen veroorzaakt, opvliegers voorop (het standaard beeld), maar dat het de stressreactie (cortisol) is van je lichaam op de rommelige hormonen, waar je werkelijk de gekste dingen van kan krijgen.

Met daaruit voortvloeiend: het belang van het niet verder ‘stresseren’ van dat lichaam dan wel zorgen voor voldoende rust en ontspanning. Dat laatste leerde ik pas afgelopen april, toen ik in ging zien dat ik, zoals zo veel andere vrouwen ook doen, de vlucht naar voren had gekozen toen sporten niet zo lekker ging.

Wat ik ook goed vind aan het boek is dat het een breed en genuanceerd beeld geeft van de overgang. Veel informatie gaat uit van één bepaald beeld, daar heb ik veel last van gehad. Dus iederéén last heeft van ofwel ‘last van opvliegers’. ‘Het einde aan het zorgen’.  ‘Aankomen in gewicht’. Ik vond dat vaak vervreemdend en stereotiep. In Menopocalypse herken ik wel veel, bijvoorbeeld het rare en overrompelende van het begin van grote, onverklaarbare problemen. Thebe kreeg zelf uit het niets heftige en frequente migraine die haar totaal onderuitschoffelde. Het duurde jaren voor ze leerde dat dat door de overgang kwam. Bij mijzelf was het het plotselinge slechte slapen, eind 2011.

Zo was er een heleboel meer wat ik met instemming en ‘herkenning-achteraf’ las (‘had ik dat maar eerder ergens gelezen’). Dus: een leuk, goed, breed, genuanceerd boek met een boel informatie en tips.

Alleen nou net op het onderwerp ‘sport’ vind ik het minder breed en genuanceerd. Dat geeft eigenlijk maar één recept, waarvan krachttraining de hoofdmoot is. Ze noemt dat Menopause Metabolic Resistance training, MMR. Ze werkt dat ver uit, met página’s lang gedetailleerd alle oefeningen beschrijven en een trainingsschema.

Ik begrijp wel waar dat vandaan komt: Thebe is zelf fitnesstrainer. Maar eerder in het boek staat dat je wat sporten betreft vooral moet doen wat je leuk vindt. Fitness werkt voor haar, ze vindt het leuk, en ze heeft er commercieel belang bij. En ja, krachttraining helpt tegen veroudering, bijvoorbeeld tegen spierverlies en botontkalking. Maar wat nou als je al een andere sport doet? Hoe ga je daarmee om in de overgang? En leer je fitnessoefeningen wel uit een boekje? Wie vindt dat eigenlijk wél leuk, wie houdt dat vol, drie keer in de week met gewichten en zware grondoefeningen in de weer op je eigen zolder? Als je het niet toch al deed?

Er zit ook nog – vind ik, maar dat is ook wel vanuit mijn werk, waarin ik regelmarig met de logica van indelingen en de helderheid van concepten enzo bezig ben – een conceptueel probleem in. Thebe onderscheidt trainen (drie keer in de week een korte maar stevige en veelzijdige fitness-routine) van ‘NEAT’: non-exercise activity thermogenesis. Dat wil zeggen: alle beweging die niet onder training valt, zoals schoonmaken, boodschappen doen, wandelen, tuinieren – en vervoer op de stadsfiets, zou ik erachter denken, maar dat is te Nederlands gedacht natuurlijk. Dat doe je op de andere dagen, voor de extra beweging en als herstel van de krachttraining. Maar dat staat wel in het trainingsschema, en dan is het volgens mij juist géén NEAT. Zwemen, yoga en zumba vallen er bovendien ook onder. Als het maar ontspannen is.

Drie keer per week MMR, drie keer per week NEAT. Maar dan ‘mag’ je  kennelijk op de dagen dat je krachttraining doet niet wandelen, schoonmaken of in de tuin werken? Dat vind ik gek. Er is ook nog één dag per week helemaal ‘off’ en dan moet je stilzitten ofzoiets? Dat snap ik neat – uh, niet. En (bedacht ik later, dus dit is een edit) ik vind het in totaal ook helemaal niet zo veel beweging, maar het is misschien bovengemiddeld voor Canadese vrouwen van rond de 50?

In het hoofdstuk over sport staat dan weer wel een paragraaf waarbij ik instemmend ging knikken. Die heet: ‘don’t let the old lady in’ en gaat over het belang voor je gezondheid en fitheid van blijven geloven dat gezond en fit zijn mogelijk is, ook als je een dagje ouder wordt. Dus niet te gauw gaan denken dat je ‘nou eenmaal geen 18 meer bent’ en dat je dus maar moet accepteren dat het allemaal niet meer wil, dat je het kalmer aan moet gaan doen. We zijn gemaakt om tot op hoge leeftijd actief te blijven (zie ook dit onderzoek). Als tegenwicht tegen het negatieve beeld van ouder worden dat dominant is in de maatschappij, kan dat niet vaak genoeg herhaald worden.

Dus: het boek is de moeite waard, maar sporten in de overgang blijft een lastig onderwerp!