Bullshitdetectie
Ik heb gister een webinar gevolgd dat, tot mijn verrassing, vandaag tot een dubbelpost kan leiden op dit blog en mijn andere over tekst en communicatie. Het was een webinar van Mysportscience Academy over pseudo-wetenschap in sport- en gezondheidsadviezen. Ik vond het erg leuk: inhoudelijk interessant, met een aanstekelijke dosis maatschappijkritiek, en goed gepresenteerd met fraaie visuals. Ik moest bijvoorbeeld lachen om de grote foto van een poepend rund toen het ging over de vele bullshit die er rondgaat.
Want daar ging het dus over: bullshit. Die is alomtegenwoordig. Gezondheids- en prestatieclaims die niet gefundeerd zijn op gedegen wetenschappelijk onderzoek en waar veel geld aan wordt verdiend. Die claims, die zijn talig, en daar is het raakvlak tussen mijn twee vakken.
Je bullshitdetector moet bijvoorbeeld afgaan bij vage woorden die wetenschappelijk klinken. Een voorbeeld was keto-adaptation: onduidelijk wat dat is, dus niet te meten; niet te testen.
Een voorbeeld dat mij erg aansprak ging over ‘oxygenated’ water, met zuurstof verrijkt. In een reclame daarvoor staat dat veel mensen een tekort hebben aan ‘schone’ zuurstof. Dat woord suggereert dat er ook ‘vieze’ zuurstof is. Maar dat is onzin.
Een tweede raakvlak is het domein van de drogredenen. Zo wordt er veel gepromoot met een beroep op vuistregels als ‘iets wat natuurlijk is, is goed’, de ad populum (‘als veel mensen het gebruiken is het goed’) en de autoriteitsdrogreden (‘als een succesvolle topatleet het gebruikt, is het goed’). Meer in het algemeen exploiteert de commercie onze gevoeligheid voor de ‘quick fix’. Die trucjes kun je leren doorzien.
Om een ander deel van de onzin te detecteren, moet je logisch nadenken. Bijvoorbeeld: hoe moet die zuurstof uit dat verrijkte water in je bloed komen? Dat gaat niet via de weg die water neemt, namelijk via je maag en darmen, maar via je longen. Voor andere claims heb je soms behoorlijk wat vakkennis nodig, en daar is dus een belangrijke rol weggelegd voor integere deskundigen.
Tot slot speelt media-wijsheid een rol. Media geven soms een heel rare draai aan onderzoek, en veel onzin wordt via de sociale media eindeloos herhaald.
Het is goed om sceptisch te blijven om niet in die onzin te trappen. Gebrek aan scepsis heeft zelfs vergaande consequenties. Al die niet-werkende nepmiddelen leiden af van het echte werk en kosten geld en tijd die je niet aan wel-werkende oplossingen kunt besteden. En er is echte schade. Op basis van holle claims is de omzet van de dieet-industrie bijvoorbeeld 71 miljard per jaar, en worden we gemiddeld alleen maar dikker – en ongelukkiger. Het belangrijkste effect van al die diëten is immers het beruchte jo-jo’en.
De sprekers, Asker Jeukendrup en Nick Tiller, waren zeer eensgezind in hun – voor mij dus verrassende – conclusie dat onderwijs in kritisch denken onontbeerlijk is. Daar begint het detecteren van bullshit. Ja, op de basisschool al, tot en met het hoger onderwijs. Ze zien dat echter veel te weinig. Ik kan het belang alleen maar beamen. En mijn ‘andere’ vak heeft daar een rol in te spelen: leren de sturende kracht van taal te doorzien.
