Louise

Ik schreef maandag een kritisch stuk over een boek dat vrouwen wil aanzetten om meer te bewegen, met het oog op hun gezondheid. Kritiek leveren is makkelijk, dus laat ik het vandaag eens hebben over hoe dat dan wel moet.

Het eerste deel van het antwoord ligt besloten in wat ik maandag schreef: het moet praktischer, persoonlijker, aantrekkelijker. Met concrete handvatten die helpen de obstakels te slechten die vrouwen ervan weerhouden te bewegen. Met inspirerende voorbeelden en herkenbare ervaringsverhalen. Misschien moet het niet of niet alleen een boek zijn, maar bijvoorbeeld ook iets met filmpjes of iets interactiefs.

Het tweede deel van het antwoord is heel anders. Ik denk dat je zo’n boek niet zou moeten willen schrijven. Dus ik denk dat ‘hoe krijg je vrouwen aan het sporten voor hun gezondheid?’ niet de goede vraag is. Om een heleboel redenen, die ik hier kort door de bocht en achter elkaar op een rijtje zet alsof ik het tegen de steller van die vraag heb:

Omdat vrouwen niks ‘moeten’ c.q. al zo veel moeten, en dan moet dat sporten dus ook nog. Nog meer last op hun schouders, en misschien zelfs het gevoel van ‘levenslang’, wat ik in de sportschool ooit een vrouw hoorde verzuchten: een levenslang van moeten sporten, moeten diëten, calorieën moeten tellen – wil je dat vrouwen daarin terechtkomen?
Omdat vrouwen er in horen dat ze alleen maar ‘moeten’ sporten omdat anders de kosten voor de zorg en dus jouw zorgpremie de pan uit rijzen – en daarom hun kont tegen de krib gooien.
Omdat vrouwen zelf bepalen hoe ze willen leven.
Omdat jouw ideaal van zo lang mogelijk fit en slank blijven niet iedereens ideaal is.
Omdat gezondheid slechts een middel is en geen doel op zich.
Omdat het sport reduceert tot een instrument om gezond te blijven, in plaats van iets wat als zodanig de moeite waard is. 
Omdat het allemaal niet zo maakbaar is: bewegen garandeert helemaal niet dat je gezond blijft; sterker nog: uiteindelijk gaan we allemaal dood.
Omdat sommige vrouwen al blij zijn dat ze zich überhaupt door de dag heen geslagen krijgen en dan kom jij aanzetten met je ‘je leeft ongezond’ – mogen ze even zitten met een lekker hapje en drankje alsjeblieft?
Omdat hameren op de individuele verantwoordelijkheid de aandacht afleidt van ongezond makende maatschappelijke structuren, zoals bijvoorbeeld de macht van de voedingsmiddelenindustrie en de op auto’s ingerichte infrastructuur, maar ook de toenemende ongelijkheid. 

Wat ik veel vrouwen (en mannen) zou toewensen, is dat ze zelf hun leven vorm geven. Hun eigen keuzes maken en die naleven. Ik gun ook iedereen de ervaring van hoe verrijkend sport kan zijn. Maar dan moet je het dus niet opgedrongen krijgen als iets wat ‘moet’ voor je gezondheid.

Toen we bezig waren met de voorbereiding van onze fietsreis in Afrika, las ik het boek Hoe blijf ik gezond in de tropen. Ik herinner me nog dat ik dat een heel ongepaste titel vond, want het boek bevatte vooral een lange opsomming van allemaal enge ziektes die in je de tropen kunt krijgen.

Toen ik Hart en hormonen. Fit de overgang in (‘Een gezonde start vanaf 40’) las, had ik precies dezelfde ervaring. Fit de overgang in? Het hele boek is één grote opsomming van wat voor ellende je als vrouw allemaal te wachten staat. Alleen al het hoofdstuk over overgangsklachten beslaat bijna 40 van de 167 pagina’s, en dat is nog niet alles, want het hoofdstuk heet de meest voorkomende klachten in de overgang. Dus er zijn er nog meer.

En als het de overgang niet is, dan dreigt er nóg meer: in de andere hoofdstukken gaat het over overlijden aan hart- en vaatziekten, aderverkalking, borstkanker, depressie, stressinfarct, burn-out en botontkalking. Halleluja! Lekker joh – boven de 40 is dus één groot ongezond tranendal?

Nee, gelukkig is er één remedie tegen dit alles, en die luidt: bewegen! Dat moet je dus ook echt gaan doen, vanaf je 40e! Niet dat je veel praktische handvatten krijgt  maar dat maakt niet uit: bewegen zul je!

Oja, en ook nog een beetje wat aan stressreductie en voeding doen. En/of medicijnen slikken – relatief veel pagina’s over hormonen zelfs, ten opzichte van alleen maar een paar heel vluchtige en oppervlakkige pagina’tjes over bewegen (een dubbele pagina ‘Workout’, p. 52-53 – leer uit korte tekstjes hoe je jumping jacks, crunches en een plank doet!) en eten.

Maar bewegen, dat moet, hoor, dat is goed voor álles. Gelukkig signaleren de schrijfsters zelf ook dat ze daarover nogal in herhaling vallen (‘Het wordt bijna saai’, p. 80).

Ik word cynisch van zo’n boek. Van alle narigheid én van het simplistische maakbaarheidsidee erachter. Bewegen als panacee voor alles.

Dat is heel persoonlijk ook: als ik het lees, vraag ik me af hoe het in vredesnaam mogelijk is geweest dat ik een nare overgang achter de rug heb, en een hartritmestoornis heb gekregen (over dat laatste niets relevants helaas). Ik beweeg me te pletter, en meedenkend in de lijn van het boek zou dus alle onheil me bespaard hebben moeten blijven. Vooraf heb ik dat ook gedacht.

Ik wist 15 jaar geleden al dat bewegen (en vegetarisch eten) goed waren in de overgang. Ik dacht dus dat ik fluitend door de overgang zou fietsen. Viel dat tegen! Zo simpel is het niet. Het is echt niet zo dat je met bewegen alle gezondheidsproblemen buiten de deur kunt houden. Was het maar waar.

Nou geef ik direct toe dat ik niet tot de doelgroep van dit boek behoor. Ik ben al te oud, met de overgang min-of-meer achter de rug, en ik beweeg al veel. Het boek is duidelijk gericht op niet-actieve vrouwen met een verhoogd risico op leefstijlgerelateerde ziektes.

Ik betwijfel of je die ermee bereikt, met zo’n negatief en bij vlagen moeilijk verhaal. Er is een boel dat vrouwen ervan weerhoudt voor hun gezondheid te zorgen. Alleen maar zeggen ‘je moet het doen want het is goed’ en ze verder de stuipen op het lijf jagen met een boel toekomstig onheil – dat werkt gewoon niet.

En zeker niet met een boek met grafieken erin en een boel moeilijke woorden: LHRH, fluoxetine, tryptofaan, SSRI, MAO-remmer, BRCA 1 en 2, cyklocapron – en een heleboel meer. En zonder persoonlijke verhalen – iets waar vrouwen in de overgang veel behoefte aan hebben, is mijn indruk, voor er- en herkenning.

Voor de wat kritischere lezeressen is het juist weer slordig. Ik schoot bijvoorbeeld in de lach van deze zin (p. 19):

Gemiddeld duurt de overgang twee tot tien jaar.

Met de vragenlijst over het aanbevolen mediterrane dieet (p. 159) heb ik me samen met manlief ook wel vermaakt. We scoorden niet zo hoog, wat eraan lag dat er bijvoorbeeld staat of je ‘iedere dag’ meer dan 200 gram groenten heet – nou nee, gemiddeld royaal meer dan dat, maar het lukt wel eens een dag niet. Op de vraag ‘eet je vaker kip, kalkoen en wild dan varkensvlees, hamburgers, worstjes of rundervlees?’ moeten we nee antwoorden want we eten helemaal geen vlees. Aan de andere kant: we weten niet precies wat een zoete snack is en dus is het makkelijk om ja te antwoorden op de vraag of we er minder dan drie per week eten. De kruidnootjes die Henk graag eet in deze tijd van het jaar vallen er vast niet onder ????

Dat is een beetje gemiereneuk misschien, en ik weet van mezelf dat ik op dat soort slakjes zout ga leggen als ik me erger aan de hoofdlijn.

Ik betwijfel sowieso of al dat gehamer op ‘je moet sporten voor je gezondheid’ veel effect sorteert. Het is een zeer dominant discours op het moment, omdat er een relatie is tussen leefstijl en een ernstig verloop van covid-19.

Maar zelfs áls het werkt, dan is dit boek niet de weg. Ik vind het perspectief veel te somber. Dat krijg je misschien als artsen zo’n boek schrijven. Die denken in ziektes en problemen, en wat ze te zien krijgen is geen dwarsdoorsnede van de 40+-vrouwen, maar vooral die met ziektes en problemen natuurlijk. Dus dan krijg je een problemenboek. Jammer.

Okee, dan de positieve dingen: het is informatief dus wellicht interessant voor vrouwen die zich beginnen te interesseren in de overgang. Ik pikte er één dingetje uit op dat relevant is voor sporten in de overgang en dat ik nog nooit eerder had gelezen: dat oestrogeen ervoor zorgt dat de vermoeidheidsboodschap van spieren die niet genoeg brandstof krijgen (zoals wanneer koolhydraten opraken in een lange inspanning) later doordringt tot je brein. In de overgang daalt de hoeveelheid oestrogeen – dat is hét kenmerk ervan. Zou het daarom kunnen zijn dat ik in de moeilijke jaren soms al zo’n laag niveau van inspanning zere benen kreeg? Dus me bij veel lagere intensiteit dan normaal al moe voelde? Interessante gedachte!

Het is al lang geleden dat ik hier iets postte over de beeldvorming van vrouwen in de sport, vandaag vind ik het hoognodig.

Daarbij speelt een rol dat ik hier en daar al wat kritische geluiden heb vernomen over dat het kennelijk nogal voor de hand ligt voor velen om in deze uitzonderlijke situatie terug te vallen in stereotype verhoudingen tussen de sexen. Eén voorbeeld uit de sport was dat voor de UCI het vrouwenwielrennen er duidelijk maar bijbungelde voor de nieuwe kalender. Waakzaamheid is geboden.

Het gaat om een filmpje op de site van de NOS. Het is op zich een leuk filmpje: polsstokhoogspringer Vloon laat zien hoe hij in de tuin van zijn trainer een opstelling heeft om toch te kunnen springen.

Maar.

Vrouwen komen er drie keer in voor: twee keer zijn eigen, en één keer de buurvrouw.  Zijn eigen vrouw (althans, dat neem ik aan) zien we meteen aan het begin in beeld terwijl ze haar haar loopt te kammen. Kort daarna gaat het erover dat Vloon en zij ‘lang’ hebben moeten praten voordat ze hun intrek namen in het tuinhuisje van de trainer. Aan het eind gaat het erover dat Vloon zo hoog springt dat hij de ’topless zonnende buurvrouw’ zou kunnen zien, en of die geen bezwaar heeft tegen Vloons acties.

Daar komt bij dat in het filmpje alleen mannen actief zijn: naast Vloon zelf en zijn trainer zie je ook nog een jongetje springen.

Hoe krijg je het voor elkaar: de man als presteerder, de vrouw als op het uiterlijk gerichte zeurpiet die niets nuttigs te doen heeft en die mannelijke prestaties in de weg staat. En die je ook niet echt serieus hoeft te nemen, getuige Vloons gegrinnik als het gaat over het lange gesprek.

Het kan best zijn dat er op dit moment andere, belangrijkere dingen spelen. Maar dit blijft gewoon schandalig. Van de publieke omroep nogalliefst…

In de NRC van 9 januari stond een interview met Isa Hoes. De kop viel me meteen al op: ‘Ik doe niet aan stress’ – huh, alsof je dat zelf in de hand hebt, en mij lijkt het maar een saai leven, maar goed. Ik heb me wel vaker verbaasd over uitlatingen van Hoes; het boek van haar en Medina Schuurman over de overgang vond ik bijvoorbeeld tenenkrommend vanwege de persoonlijke meningen en ervaringen die als algemene waarheid en feit werden gepresenteerd.

En jahoor, ook in dit interview staat weer een passage waarin ik het hartgrondig oneens ben. Hoe is het mogelijk – wordt er eens iets gezegd over oudere vrouwen en sport, is het van dat niveau. Dit is het citaat:

Als je ouder wordt, moet je bijvoorbeeld anders gaan sporten, dat weten veel vrouwen niet. Krachttraining is goed voor de ouder wordende vrouw, maar vijf keer per week trainen zorgt voor stress en dat willen we juist niet.

Nog een keer met de woorden waar ik over struikel vetgemaakt, en daaronder licht ik toe waarmee ik het oneens ben:

Als je ouder wordt, moet je bijvoorbeeld anders gaan sporten, dat weten veel vrouwen niet. Krachttraining is goed voor de ouder wordende vrouw, maar vijf keer per week trainen zorgt voor stress en dat willen we juist niet.

Moet – wat mij betreft ‘moet’ een ouder wordende vrouw helemaal niets, en zeker niet op sportgebied. En ‘moeten’, hoezo dan? In wat eraan vooraf gaat, schemert door dat het gaat om ‘mooi blijven’ – is dat dan voor vrouwen het grote doel, waarvoor sporten ‘moet’? Is dat niet wat betrekkelijk, boven de 50 nog steeds zo geobsedeerd zijn door je uiterlijk en het schoonheidsideaal? Ik zou toch altijd zeggen: het begint met wat je wilt, als ouder wordende vrouw.

Anders – hoezo zou ik ‘anders’ moeten gaan sporten, weet Isa Hoes wat ik doe? Of wat andere vrouwen doen? En waar ik of zij misschien veel plezier aan beleven – oud mee willen worden?

Weten veel vrouwen niet – en Isa Hoes heeft wel de wijsheid in pacht? Nogal badinerend tegenover haar sexe-genoten, vind ik. Als ouder worden nou één voordeel heeft, is het immers juist toenemende wijsheid.

Krachttraining – Ah, dus we ‘moeten’ naar de sportschool? En andere vormen van sport zijn dus niet goed? Om maar iets te noemen: drie keer in de week rustige duursport helpt bewezen tegen stress, somberheid en dergelijke. Lijkt me toch ook zeer de moeite waard. Inderdaad wordt ouderen aangeraden om hun spieren te onderhouden, maar dat hoeft niet in de sportschool (zware boodschappentassen tillen kan ook) en het geldt voor mannen net zo goed. Maar nog veel belangrijker lijkt mij: doe qua sport en beweging iets wat je leuk vindt. Alleen dan houd je het vol, en consistentie in sport/bewegen is dé sleutel tot gezond blijven.

Goed – sowieso een problematisch woord, want wat is de norm? Opnieuw: om ‘mooi’ te blijven? Ik zou trouwens niet goed weten wat je daarvoor moet doen. Eén voorbeeldje: ik weeg nog steeds hetzelfde als altijd en ik heb loeisterke buikspieren. Desalniettemin kan ik mijn strakste broeken en rokken niet meer aan: mijn taille is weg en ik heb meer buik dan vroeger – typische gevolgen van de hormonale veranderingen waardoor het vet op andere plekken gaat zitten. Ik zou niet weten hoe je dat weg kunt sporten. Maar is het niet mooi? Dan zeg je dus eigenlijk dat elke vrouw boven een bepaalde leeftijd ‘lelijk’ is. Ik vind dat niet, hoor.

Vijf keer per week – wat mij betreft een volstrekt willekeurig getal. Ik heb op dit moment in een ideale moment 8 trainingen per week, verdeeld over 6 dagen (ik maak combi’s, doe twee dingen op één dag, en/of laat wat vervallen). De stadsfiets, goed voor 3-6 uur per week, reken ik dan niet mee. Te veel? Welnee, het zijn relatief korte trainingen op dit moment en met mijn trainingservaring is het prima te doen, alleen de planning is soms lastig. Als ik zie hoe sommige oudere vrouwen er alle kantjes van aflopen in de sportschool – dat kan enerzijds best zeven dagen in de week, maar anderzijds kun je het bijna net zo goed laten. Als je je tegen heug en meug naar de sportschool sleept als zijnde een ‘gevangenis’ (zoals ik eens een paar vrouwen in de kleedkamer hoorde zeggen), vind ik één keer per week eigenlijk al te veel. Als je, zoals veel bodybuilders, per training een andere spiergroep pakt, is vijf keer ook niet zo veel. Kortom: het hangt er maar vanaf. Goed of fout sporten zit niet in uren of aantallen trainingen. Wel in wat je doet en hoe je daar tegenover staat.

Trainen – In het verlengde van het vorige punt, want ja, wat is trainen dan? Jezelf naar de sportschool slepen? En zoja, voor een uurtje yoga of er anderhalf uur lang kogelhard tegenaan met gewichten? Of, zeg, een 6 uur durende fiets-duurtraining, zoals ik graag doe? Echt intensief trainen, hoeveel oudere vrouwen kunnen dat? Met andere woorden: ’trainen’ is een vaag begrip.

Stress – Over vage begrippen gesproken… Ja, trainen zorgt voor stress, dat is het hele idee ervan, want als gevolg van die stressprikkel verbetert je lichaam. Als onze lichamen voor één ding gemaakt zijn, is het wel daarvoor: de stress (adrenaline) van sport verwerken en er mooie dingen mee doen. Mits het trainen in balans is met rust en herstel. Dus stress? Ja graag! Mits goed in balans. Stress+rest=growth, om het in de woorden van Peak Performance uit te drukken. Zonder stress geen groei, geen effect van je sporten ook.

We – Ik zou zeggen: praat voor jezelf, Isa. Ik wil wél stress. Zie het vorige punt, en helemaal bovenaan: zonder stress word je leven saai en groei je niet meer. Ik wil niet langdurig te veel stress of te weinig rust – maar dat is iets anders.

***

Door stress alleen negatief te gebruiken en te koppelen aan sport boezem je vrouwen angst in. Die angsten zie ik terug bijvoorbeeld op overgangsforums, waar vrouwen beweren dat je in de overgang niet ‘mag’ sporten want sporten = stress en stress ‘moet’ je vermijden. Dat is gewoon onzin. Mogelijk is het wel stressvol om tegen heug en meug te proberen er jonger uit te zien dan je bent. Maar dat is een ander verhaal…